De gemeente Amsterdam wil dat de Restitutiecommissie nogmaals bekijkt of het Stedelijk Museum het schilderij Bild mit Häusern van Wassily Kandinsky, dat in de Tweede Wereldoorlog is verkregen, moet teruggeven.
Tahrim Ramdjan 19 februari 2021, 16:21
Het schilderij Bild mit Häusern van Wassily Kandinsky. BEELD EPA
Dat schrijven burgemeester Femke Halsema en wethouder Touria Meliani (Kunst en Cultuur) vrijdag in een brief aan de gemeenteraad.
De erfgenamen Lewenstein proberen het schilderij al sinds 2013 terug te krijgen. In december vorig jaar besloot de Amsterdamse rechter dat het Stedelijk Museum het werk mocht houden. In dezelfde maand bracht de Raad van Cultuur bij monde van de commissie-Kohnstamm een rapport uit, waarin het aangaf dat Nederland zich meer moet inspannen voor de teruggave van roofkunst.
Halsema en Meliani onderschrijven de bevindingen van de commissie-Kohnstamm en willen daarom een herbeoordeling. ‘Het teruggeven van deze kunstwerken kan voor de slachtoffers heel veel betekenen en is van groot belang voor de erkenning van het onrecht dat hen is aangedaan,’ zeggen ze. Voor de herbeoordeling is wel medewerking van de erfgenamen Lewenstein vereist.
Roofkunst
In 2018 oordeelde de Restitutiecommissie dat het schilderij niet teruggegeven hoeft te worden, omdat de verkoop van het schilderij volgens haar veroorzaakt moet zijn wegens ‘verslechterde financiële omstandigheden’ van Lewenstein voor de Duitse inval.
Maar de commissie-Kohnstamm stelt in haar rapport dat Nederland nu te weinig doet aan de teruggave van roofkunst. Er is nu immers meer mogelijk door de verbeterde technologie, en bovendien handelt Nederland nu in strijd met internationale afspraken, de zogeheten Washington Principles.
Stedelijk Museum
In oktober 1940 kocht de toenmalige directeur van het Stedelijk Museum Bild mit Häusern op een veiling, terwijl onbekend was hoe het schilderij op de veiling is gekomen. Voor de Tweede Wereldoorlog maakte het kunstwerk echter deel uit van de collectie van de familie Lewenstein. Diens erfgenamen stellen zich op het standpunt dat het werk onvrijwillig uit haar bezit is geraakt.
In 2001 is de Restitutiecommissie opgericht, om roofkunst terug te geven aan nabestaanden. De gemeente Amsterdam heeft daarbovenop geconcludeerd dat er mogelijk bij 30 werken in haar beheer sprake is van roofkunst. Er zijn vier restitutieverzoeken bij de gemeente binnengekomen, waaronder het verzoek van de Lewensteins in 2013.
Rein Wolfs, directeur van het Stedelijk Museum, is ‘blij’ dat de gemeente deze stap neemt. “In de eerste plaats is het heel belangrijk dat we kijken naar het mogelijke onrecht dat er is aangedaan. Dat staat voorop. Of wij dan afstand moeten doen van het schilderij, is pas in de tweede plaats belangrijk. Ik hoop dat er een nieuwe stap kan worden gezet en dat er op een andere manier nog eens naar de hele zaak wordt gekeken.”
Advocaat Axel Hagedorn laat namens de erfgenamen weten dat zij blij zijn dat er schot in de zaak komt, en dat de gemeente de bevindingen van de commissie-Kohnstamm onderschrijft. “Eén van de erfgenamen was beoogd als rechthebbende, maar toen werd gezegd dat het Stedelijk Museum een groter belang had. Die belangenafweging mocht volgens de commissie-Kohnstamm nooit reden zijn om het schilderij niet terug te geven.”
Hagedorn vraagt zich wel af waarom de Restitutiecommissie nu opnieuw naar de zaak moet kijken. “Het is al helder wat er moet gebeuren. Let wel: de eerste procedure bij de commissie duurde vijf jaar, en de beoogde erfgenaam is vorige week overleden.” De erfgenamen zijn nog steeds van plan om hoger beroep in te stellen tegen de rechterlijke uitspraak van december 2020, als ze er niet met de gemeente samen uitkomen.
