DE VOLKSKRANT
PAGINA 14 | ZATERDAG 20 FEBRUARI 2021
KANDINSKY: BILD MIT HÄUSERN (1909). FOTO STEDELIJK MUSEUM
ALEX BURGHOORN
De stad Amsterdam gaat het schilderij Bild mit Häusern van Wassily Kandinsky uit de collectie van het Stedelijk Museum mogelijk toch aan de erfgenamen van de Joodse eigenaren teruggeven. De gemeente, in bezit van het werk sinds 1940, wil de zaak namelijk opnieuw voorleggen aan de Restitutiecommissie, die adviseert over de teruggave van roofkunst uit de nazi-tijd.
De zaak loopt al sinds 2012 en ligt het gemeentebestuur zwaar op de maag, zegt wethouder van Cultuur Touria Meliani (GroenLinks). ‘Het is de afgelopen jaren te weinig over de slachtoffers gegaan en teveel over het systeem waarin teruggave van roofkunst is geregeld. Ik heb daar een ongemakkelijk gevoel bij.’
Het schilderij van Kandinsky is in oktober 1940 door het Stedelijk Museum gekocht op een veiling. Drie erfgenamen van de oorspronkelijk Joodse eigenaars eisten het negen jaar geleden op. Het schilderij zou zijn verkocht onder druk van de Duitse bezetting en dus onder de brede definitie van roofkunst vallen. De Restitutiecommissie oordeelde in 2018 dat voor die stelling te weinig grond was.
‘Ik ben blij dat er weer beweging in de zaak komt’, zegt Axel Hagedorn, die als advocaat namens de erfgenamen optreedt. ‘Alleen is een van de erfgenamen, Elsa Guidotti uit Amsterdam, juist vorige week overleden. De vorige procedure bij de Restitutiecommissie duurde vijf jaar. Waarom moeten we die overdoen? We kunnen er ook in een onderhandeling uitkomen.’
De aanleiding voor Amsterdam om nu een ‘herbeoordeling’ voor te stellen, is de in december gepresenteerde evaluatie van het Nederlandse teruggavebeleid van roofkunst. Het moet empathischer, adviseerde de commissie-Kohnstamm het kabinet. Amsterdam onderschrijft die conclusie, schreef Meliani vrijdag in een brief aan de gemeenteraad. Impliciet roept de stad minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven (D66) daarmee op de richtlijnen aan te passen. Haar reactie wordt in het voorjaar verwacht.
De commissie-Kohnstamm adviseerde geen belangenafweging meer te maken tussen de slachtoffers en de huidige bezitters. Het ‘herstel van onrecht’ gaat boven openbare tentoonstelling. Ook mag het argument dat eigenaren na de oorlog niet meteen kunst terug eisten, geen rol spelen. Het is begrijpelijk dat Joodse overlevenden iets anders aan hun hoofd hadden. De Restitutiecommissie nam in 2018 die argumenten op in haar eindoordeel over de Kandinsky.
Bild mit Häusern (1909) stamt uit zijn expressionistische periode. Als het nu opnieuw zou worden geveild, kan het tientallen miljoenen opbrengen. In de collectie van het Stedelijk Museum is het werk ‘kunsthistorisch gezien een belangrijke brug naar zijn latere werk’, zegt directeur Rein Wolfs. Als ‘liefhebber’ zou hij het jammer vinden als het schilderij niet meer te zien is, maar ‘het museale belang moet niet op de eerste plaats komen’.
